Monumenten en beschermde gezichten

Ontstaansgeschiedenis

De plaatsen Veendam en Wildervank zijn ontstaan langs de kanalen Ooster- en Westerdiep. Deze kanalen dienden voor de turfwinning en nadat de turf was afgegraven, kon de vrijkomende grond agrarisch in gebruik worden genomen. Hierbij ontstond de typisch veenkoloniale lintbebouwing.

In Wildervank is het voor de Veenkoloniën unieke dubbelkanaalsysteem nog aanwezig. Tussen de kanalen is de bebouwing tamelijk dicht, aan de overzijde is het karakter van de bebouwing meer landelijk. 

In Veendam lopen de kanalen in een trechtervorm uiteen: ook deze opbouw is nog herkenbaar, hoewel een deel van de watergangen is gedempt. Ook de dorpen Borgercompagnie, Ommelanderwijk en Zuidwending kennen een typische veenkoloniale lintbebouwing.

In de negentiende eeuw ontwikkelde Veendam zich van een agrarische veenkolonie tot een regionaal en industrieel centrum. Dit ging gepaard met veel bouwactiviteiten, met name langs het Oosterdiep in Veendam. 

Overzicht van monumenten in de gemeente

Om te weten te komen of een pand een monument is kunt u de lijst van gemeentelijke en rijksmonumenten raadplegen. Voor beschrijvingen van de rijksmonumenten kunt u terecht op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Mocht u voor uw eigen gemeentelijk monument geen beschrijving hebben, dan kunt u die opvragen bij de gemeente.

In de monumentenbeschrijving kunt u lezen waarom een monument bijzonder is en welke onderdelen van het monument vooral beschermd worden. De beschrijving geeft daarmee ook aan waarop bij het beoordelen van een vergunningaanvraag in het bijzonder gelet zal worden.

Voor de ligging van de beschermde monumenten en beschermde gezichten kunt u ook de Kaart gebouwde monumenten, parken en beschermde gezichten Veendam (2014) (pdf, 1.974 kB) raadplegen. 

Soorten monumenten

Oude gebouwen of andere bouwwerken die een bijzonder goed beeld geven van ons verleden kunnen worden beschermd als monumenten. Het aanwijzen van beschermde monumenten gebeurt op nationaal niveau (rijksmonumenten) of op het niveau van provincies en gemeenten.

Rijksmonumenten

Rijksmonumenten worden beschermd op grond van de Erfgoedwet als ze van nationaal cultuurhistorisch belang worden geacht. Maar vergunningaanvragen voor rijksmonumenten worden door de gemeente behandeld. Wel moet de gemeente bij ingrijpende veranderingen aan rijksmonumenten advies vragen van de Rijksdienst voor het cultureel erfgoed (RCE). Dit is bijvoorbeeld het geval bij gehele of gedeeltelijke sloop, verandering van het gebruik (herbestemming), reconstructie van verdwenen onderdelen en bij andere ingrijpende wijzigingen.

Gemeentelijke monumenten

Gemeentelijke monumenten zijn bijzondere bouwwerken die door de gemeente geplaatst worden op de gemeentelijke monumentenlijst, omdat ze ons meer vertellen over het verleden van de Veenkoloniën. De gemeentelijke erfgoedcommissie adviseert welke gebouwen en bouwwerken hiervoor in aanmerking komen.
De gemeente Veendam telt 58 rijksmonumenten en ca. 100 beschermde gemeentelijke monumenten. Deze monumenten zijn vooral te vinden langs de historische bebouwingslinten en in het gebied Tusschendiepen.

Beschermde stadsgezichten

Gebieden met een bijzonder historisch karakter kunnen worden aangewezen als beschermd stads- of dorpsgezicht. Een deel van de lintbebouwing langs het Oosterdiep in Veendam en Wildervank is aangewezen als beschermd stadsgezicht als een voorbeeld van een veenkolonie die in de loop van de tijd een stedelijk karakter heeft gekregen. Een tweede beschermd stadsgezicht is de eerste uitbreiding buiten de oude bebouwingslinten, het gebied "Tusschendiepen" (vanaf 1914) in het centrum van Veendam.

De cultuurhistorische waarden van de beschermde gezichten worden beschermd door een regeling in het gemeentelijk omgevingsplan.